Tâm thần phân liệt và rối loạn phân ly đều là những tình trạng sức khỏe tâm thần nghiêm trọng. Mặc dù hai tình trạng này có một số điểm tương đồng, nhưng chúng không giống nhau và có các đặc điểm, triệu chứng và phương pháp điều trị riêng biệt.
Tâm thần phân liệt là một tình trạng rối loạn suy nghĩ, cảm xúc và hành vi. Rối loạn phân ly được đặc trưng bởi các vấn đề về tính nhất quán trong ký ức, suy nghĩ, nhân dạng và hành động dẫn đến sự tách rời khỏi thực tế.
Tìm hiểu thêm về sự khác biệt giữa rối loạn phân ly và tâm thần phân liệt. Nếu bạn gặp các triệu chứng của những tình trạng này, hãy tham khảo ý kiến của nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe để được chẩn đoán và điều trị.
Triệu chứng
Những người bị tâm thần phân liệt và rối loạn phân ly có thể gặp một số triệu chứng tương tự. Các triệu chứng chung có thể bao gồm nghe thấy giọng nói, mất trí nhớ và cảm thấy mất kết nối với bản thân và những người khác.
Tuy nhiên, những người mắc chứng rối loạn phân ly có nhiều khả năng bị giải thể nhân cách, tri giác sai thực tại và mất trí nhớ. Một sự khác biệt đáng chú ý khác là những người bị tâm thần phân liệt có nhiều khả năng gặp các vấn đề về chức năng nhận thức hơn.
| Các triệu chứng tâm thần phân liệt | Các triệu chứng rối loạn phân ly |
| – Ảo tưởng – Ảo giác – Suy nghĩ vô tổ chức – Hành vi vận động bất thường – Xa lánh xã hội – Thiếu khả năng bộc lộ cảm xúc – Suy giảm nhận thức | – Mất trí nhớ hoặc khoảng trống trong trí nhớ – Cảm xúc tách rời – Cảm xúc không thực tế – Không có khả năng ứng phó với căng thẳng – Vấn đề với nhân dạng |
Nguyên nhân
Cũng như nhiều tình trạng sức khỏe tâm thần, có thể khó xác định nguyên nhân của bệnh tâm thần phân liệt và rối loạn phân ly. Nghiên cứu đang được tiến hành.
Nguyên nhân của bệnh tâm thần phân liệt
Không có một nguyên nhân duy nhất nào gây ra bệnh tâm thần phân liệt. Nghiên cứu đã ghi nhận mối liên hệ chặt chẽ về mặt di truyền, vì tiền sử sức khoẻ gia đình bị rối loạn tâm thần làm tăng đáng kể nguy cơ mắc bệnh của một người. Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tâm thần phân liệt bao gồm:
- Sự khác biệt về não: Tâm thần phân liệt có liên quan đến sự thay đổi chất hóa học của não bao gồm chất dẫn truyền thần kinh dopamine và glutamate.
- Môi trường: Tâm thần phân liệt có liên quan đến việc thai phụ tiếp xúc với vi rút hoặc suy dinh dưỡng trong ba tháng đầu hoặc ba tháng cuối của thai kỳ.
- Sử dụng chất gây nghiện: Sử dụng chất gây nghiện cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tâm thần phân liệt khi mà sử dụng chất tác động tâm thần trong độ tuổi thiếu niên hoặc thanh niên. Điều này bao gồm cả việc hút cần sa, vì nó làm tăng nguy cơ mắc các sự cố loạn thần.
Nguyên nhân của rối loạn nhân cách phân ly
Mặt khác, rối loạn phân ly thường phát triển để ứng phó với chấn thương nặng. Có thể là chiến đấu quân sự hoặc lạm dụng thể chất hoặc tình dục, những trải nghiệm khiến não bộ choáng ngợp. Rối loạn có thể trở nên tồi tệ hơn khi một người bị căng thẳng quá mức.
Ai có thể bị ảnh hưởng và khi nào?
Cả bệnh tâm thần phân liệt và rối loạn phân ly đều tương đối không phổ biến. Theo một số ước tính:
- Khoảng 1% người Mỹ mắc bệnh tâm thần phân liệt. Những người bị tâm thần phân liệt — ước tính khoảng hơn 21 triệu người trên toàn cầu — thường bắt đầu có các triệu chứng ở cuối độ tuổi thiếu niên hoặc đầu tuổi 20 đối với nam giới và cuối độ tuổi 20 đối với phụ nữ.
- 2,4% người Mỹ mắc rối loạn phân ly.
Một người sống chung với tâm thần phân liệt có nhiều khả năng gặp các tình trạng khác, bao gồm rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD), rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) và rối loạn trầm cảm nặng. Họ cũng có nguy cơ sử dụng chất kích thích cao hơn.
Mỗi loại rối loạn phân ly đều có các đợt khởi phát và tần suất trung bình khác nhau. Tuy nhiên, mất trí nhớ có thể xảy ra bất cứ lúc nào, ở mọi lứa tuổi và kéo dài từ vài phút đến vài năm.
Các nghiên cứu chỉ ra rằng các triệu chứng phân ly không khác nhau giữa các giới tính. Các nhà nghiên cứu suy đoán rằng lý do khiến nhiều phụ nữ được chẩn đoán có thể liên quan đến việc nam giới tham gia vào hệ thống pháp luật hơn là hệ thống y tế.
Chẩn đoán
Để chẩn đoán tình trạng của bạn, nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe sẽ hỏi các câu hỏi về các triệu chứng, xem xét bệnh sử và thực hiện khám sức khỏe. Họ cũng có thể sử dụng các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm hoặc các xét nghiệm chẩn đoán khác để loại trừ bất kỳ tình trạng y tế nào có thể gây ra các triệu chứng của bạn.
Chẩn đoán phân biệt của bạn sẽ phụ thuộc vào loại triệu chứng mà bạn có. Nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của bạn sẽ sử dụng “Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê về Rối loạn Tâm thần, Ấn bản thứ 5” (DSM-5) để chẩn đoán tình trạng của bạn. DSM-5 mô tả các rối loạn và liệt kê các tiêu chuẩn về triệu chứng và chức năng mà một người phải đáp ứng để được chẩn đoán mắc một tình trạng cụ thể.
Chẩn đoán bệnh tâm thần phân liệt
Để đáp ứng các tiêu chuẩn cho bệnh tâm thần phân liệt, người bệnh phải trải qua hai hoặc nhiều triệu chứng sau (bao gồm ít nhất một trong ba mục đầu tiên trong danh sách):
- Ảo tưởng: Ảo tưởng bao gồm những niềm tin cố định sai lầm. Ví dụ, có người cho rằng người ngoài hành tinh đang nói chuyện với họ qua một chương trình radio nào đó hoặc ai đó đang theo dõi họ mặc dù không có bằng chứng về điều đó.
- Ảo giác: Người có thể nhìn thấy những thứ mà người khác không nhìn thấy, nghe thấy những thứ mà không ai khác nghe thấy hoặc ngửi thấy những thứ mà không ai khác ngửi thấy.
- Ngôn ngữ vô tổ chức: Điều này có thể bao gồm sử dụng các từ hoặc cụm từ được tạo ra chỉ có ý nghĩa đối với cá nhân, lặp lại các từ hoặc câu giống nhau, sử dụng các từ ghép vần vô nghĩa với nhau hoặc nhảy từ chủ đề này sang chủ đề khác mà không thể tạo thành cuộc trò chuyện.
- Hành vi thô bạo hoặc vô tổ chức: Các cá nhân có thể biểu hiện hành vi kỳ lạ cản trở khả năng hoạt động của họ. Những người có hành vi căng trương lực không nhạy bén ngay cả khi họ tỉnh táo.
- Các triệu chứng tiêu cực: Những người bị tâm thần phân liệt có thể không biểu hiện một số loại phản ứng cảm xúc như những người khỏe mạnh. Ví dụ, một người bị tâm thần phân liệt có thể không tương tác xã hội hoặc người đó có thể không thể hiện phản ứng cảm xúc với tin tốt hoặc tin xấu.
Những người bị tâm thần phân liệt có thể thiếu hiểu biết về chứng rối loạn của họ. Những người không nghĩ rằng mình có vấn đề sẽ ít có khả năng tuân thủ cách điều trị. Điều đó có nghĩa là tỷ lệ tái phát cao hơn, gia tăng số lần nhập viện không tự nguyện vào bệnh viện tâm thần và chức năng tâm lý xã hội kém hơn.
Chẩn đoán Rối loạn Phân ly
Có ba loại rối loạn phân ly khác nhau: rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại, triệu chứng mất trí nhớ phân ly và rối loạn nhân dạng phân ly (DID). Mỗi loại có bộ tiêu chuẩn chẩn đoán riêng trong DSM-5.
- Rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại: Chẩn đoán yêu cầu trải qua liên tục hoặc tái diễn các giai đoạn giải thể nhân cách, tri giác sai thực tại hoặc cả hai.
- Chứng mất trí nhớ phân ly: Những người mắc chứng mất trí nhớ phân ly gặp khó khăn trong việc ghi nhớ thông tin về bản thân, bao gồm mất ký ức về một sự việc đau thương cụ thể hay trong một số trường hợp hiếm hoi, về nhân dạng hoặc quá khứ của họ.
- Rối loạn nhân dạng phân ly (DID): Một người mắc chứng rối loạn nhận dạng phân ly sẽ xen kẽ giữa hai hoặc nhiều trạng thái hoặc trải nghiệm tính cách khác biệt. Khoảng trống trong trí nhớ là một đặc điểm phổ biến khác của tình trạng này.
Những người bị rối loạn phân ly có thể hoạt động bình thường trong một khoảng thời gian. Sau đó, các triệu chứng có thể gây khó khăn cho họ, khiến họ khó khăn để làm việc, duy trì các mối quan hệ hoặc tiếp tục học tập.
Tóm lại
Tâm thần phân liệt và rối loạn phân ly là những chẩn đoán riêng biệt, mỗi chẩn đoán đều có các triệu chứng và tiêu chuẩn chẩn đoán cụ thể riêng.
Điều trị
Vì các phương pháp điều trị tâm thần phân liệt và rối loạn phân ly là cụ thể cho tình trạng bệnh, nên điều cần thiết là phải có chẩn đoán thích hợp. Không thể chữa khỏi bệnh tâm thần phân liệt và rối loạn phân ly, nhưng chúng có thể được kiểm soát bằng nhiều cách khác nhau. Điều trị thường bao gồm liệu pháp, thuốc và hỗ trợ.
Điều trị tâm thần phân liệt
Điều trị tiêu chuẩn cho bệnh tâm thần phân liệt bao gồm thuốc chống loạn thần, cùng với liệu pháp tâm lý và các dịch vụ hỗ trợ cộng đồng. Khi dùng thuốc thích hợp, ảo giác và ảo tưởng có thể giảm bớt.
Nhập viện có thể là cần thiết vì sự an toàn của người bị tâm thần phân liệt cũng như những người xung quanh họ.
Các triệu chứng rối loạn phân ly
Rối loạn phân ly thường được điều trị bằng liệu pháp trò chuyện. Các lựa chọn điều trị có thể bao gồm liệu pháp nhận thức-hành vi (CBT), liệu pháp hành vi biện chứng (DBT), giải mẫn cảm nhãn cầu và tái nhận thức (EMDR). Thuốc chống trầm cảm hoặc các loại thuốc khác cũng có thể được sử dụng.
Các biến chứng
Những người bị tâm thần phân liệt có nguy cơ tự tử cao hơn. Nguy cơ tự tử cao hơn 20 lần ở những người bị tâm thần phân liệt, trong khi từ 5% đến 13% tử vong do tự sát.
Tự tử cũng có thể là một vấn đề nghiêm trọng đối với những người bị rối loạn phân ly, đặc biệt là rối loạn nhân dạng phân ly. Hơn 70% cá nhân mắc chứng rối loạn nhân dạng phân ly đã cố tự tử. Các hành vi cố tự tử là phổ biến và tự gây thương tích cũng vậy.
Phòng ngừa
Không có cách nào chắc chắn để ngăn ngừa bệnh tâm thần phân liệt. Tình trạng này có liên quan chặt chẽ đến ảnh hưởng của di truyền và sự khác biệt của não. Tuy nhiên, có thể giảm nguy cơ bằng cách tránh các yếu tố nguy cơ từ môi trường như sử dụng chất kích thích.
Bởi vì rối loạn phân ly có liên quan chặt chẽ đến trải nghiệm sang chấn, việc tìm cách giảm thiểu đau khổ và điều trị hậu quả của chấn thương có thể hữu ích.
Tóm tắt
Tâm thần phân liệt và rối loạn phân ly có chung một số triệu chứng trùng lặp, nhưng điều quan trọng là phải nhận ra rằng chúng là những tình trạng riêng biệt. Tâm thần phân liệt nhiều khả năng có những suy nghĩ và hành vi vô tổ chức, trong khi rối loạn phân ly có nhiều khả năng gây ra cảm giác tách rời khỏi bản thân và thực tế.
Việc chẩn đoán chính xác là rất quan trọng vì các phương pháp điều trị tâm thần phân liệt và rối loạn phân ly có thể khác nhau. Tâm thần phân liệt thường được điều trị bằng thuốc chống loạn thần, trong khi rối loạn phân ly được điều trị chủ yếu bằng liệu pháp trò chuyện.
Đôi lời từ verywell
Cả bệnh tâm thần phân liệt và rối loạn phân ly đều là những tình trạng bị hiểu nhầm rất nhiều. Trải qua các triệu chứng của một trong hai loại tình trạng có thể khiến bạn lo lắng và phiền muộn, vì vậy điều quan trọng là phải tìm kiếm sự trợ giúp nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào gây lo lắng.
Nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của bạn có thể xác định xem các triệu chứng bạn đang gặp phải có thể là tâm thần phân liệt, rối loạn phân ly hay một hội chứng nào đó khác hay không. Khi điều trị thích hợp, những người sống chung với bệnh tâm thần phân liệt hoặc rối loạn phân ly có thể có cuộc sống hữu ích và bổ ích.
(Nguồn: verywell mind)
