Cân bằng nội môi là gì?
Cân bằng nội môi đề cập đến nhu cầu của cơ thể để đạt được và duy trì trạng thái cân bằng nhất định. Thuật ngữ này lần đầu tiên được đặt ra bởi một nhà sinh lý học tên là Walter Cannon vào năm 1926. Nói một cách đơn giản hơn, cân bằng nội môi là xu hướng của cơ thể nhằm duy trì các trạng thái ổn định bên trong, chẳng hạn như nhiệt độ và lượng đường trong máu, đồng thời bảo vệ chúng khỏi sự thay đổi.
Cân bằng nội môi là khả năng điều chỉnh các quá trình bên trong cơ thể để trạng thái bên trong duy trì ổn định và cân bằng. Các quá trình này xảy ra chủ yếu mà không có nhận thức có ý thức của chúng ta.
Cân bằng nội môi được duy trì như thế nào?
Cơ thể bạn đã thiết lập các điểm sinh lý cho nhiều trạng thái khác nhau, bao gồm nhiệt độ, cân nặng, giấc ngủ, khát và đói. Nếu trạng thái bị phá vỡ (dù là quá nhiều hay quá ít), cân bằng nội môi sẽ điều chỉnh nó. Ví dụ, để điều chỉnh nhiệt độ của bạn, bạn sẽ đổ mồ hôi khi quá nóng hoặc rùng mình khi quá lạnh.
Bạn có thể nói rằng nó gợi nhớ đến bộ điều nhiệt của bạn ở nhà, như một phương tiện để so sánh nó với nó. Sau khi được thiết lập ở một mức nhất định, nó sẽ giữ trạng thái bên trong ở đó. Khi nhiệt độ trong nhà giảm xuống, máy sưởi của bạn sẽ bật lên và làm nóng mọi thứ để quay lại mức định sẵn.
Tương tự như vậy, nếu bạn bị mất cân bằng trong cơ thể, cơ thể bạn sẽ phản ứng với sự thay đổi để khôi phục lại trạng thái cân bằng cho đến khi đạt lại được điểm cân bằng đó. Các yếu tố góp phần cân bằng nội môi hoạt động theo cách này:
- Kích thích: Một kích thích từ sự thay đổi của môi trường làm mất cân bằng một thứ gì đó trong cơ thể.
- Thụ thể tế bào: Thụ thể tế bào phản ứng với sự thay đổi bằng cách thông báo cho đơn vị điều khiển.
- Bộ điều khiển: Sau đó, bộ điều khiển sẽ truyền đạt sự thay đổi cần thiết để đưa cơ thể trở lại trạng thái cân bằng.
- Người thực hiện: Người thực hiện nhận thông tin này và thực hiện thay đổi cần thiết.
Một vòng phản hồi tiêu cực sẽ làm giảm tác dụng của tác nhân kích thích, trong khi một vòng phản hồi tích cực sẽ làm tăng nó. Trong cân bằng nội môi, các vòng phản hồi tiêu cực là phổ biến hơn, vì cơ thể thường cố gắng giảm tác động của kích thích để đưa cơ thể trở lại trạng thái cân bằng.
Các kiểu quy định cân bằng nội môi
Có ba loại quy định cân bằng nội môi chính xảy ra trong cơ thể. Mặc dù tên của chúng có thể xa lạ, nhưng bạn có thể gặp chúng hàng ngày.
Điều nhiệt (Thermoregulation)
Điều nhiệt rất có thể là điều đầu tiên trong đầu bạn khi nghĩ tới cân bằng nội môi. Đó là một trong những quá trình cân bằng nội môi phổ biến và rõ ràng nhất. Điều nhiệt hay còn được gọi là điều chỉnh nhiệt độ.
Tất cả các sinh vật, từ động vật có vú lớn cho đến vi sinh vật nhỏ nhất, đều phải duy trì nhiệt độ cơ thể chính xác để tồn tại. Một số yếu tố ảnh hưởng đến điều này bao gồm cách thức điều chỉnh và kích thước của sinh vật.
- Sinh vật nội nhiệt (Endotherms): Một số sinh vật, được gọi là động vật nội nhiệt hoặc động vật “máu nóng”, thực hiện điều này thông qua các quá trình sinh lý bên trong. Chim và động vật có vú (bao gồm cả con người) là loài thu nhiệt.
- Sinh vật ngoại nhiệt (Ectotherms): Các sinh vật khác là sinh vật ngoại nhiệt (hay còn gọi là “máu lạnh”) và dựa vào các nguồn bên ngoài để điều chỉnh nhiệt độ cơ thể của chúng. Bò sát và lưỡng cư đều là động vật biến nhiệt.
Các thuật ngữ thông tục “máu nóng” và “máu lạnh” không có nghĩa là những động vật này có nhiệt độ máu khác nhau. Những thuật ngữ này đề cập đến cách các sinh vật này duy trì nhiệt độ bên trong cơ thể.
Quá trình điều nhiệt cũng bị ảnh hưởng bởi kích thước của sinh vật, hay cụ thể hơn là tỷ lệ bề mặt trên thể tích.
- Sinh vật lớn: Sinh vật lớn hơn có thể tích cơ thể lớn hơn nhiều, khiến chúng sinh ra nhiều nhiệt hơn.
- Các sinh vật nhỏ: Mặt khác, các sinh vật nhỏ hơn tạo ra ít nhiệt cơ thể hơn nhưng cũng có tỷ lệ bề mặt trên thể tích cao hơn. Chúng mất nhiều nhiệt hơn cơ thể chúng tạo ra, vì vậy các hệ thống bên trong của chúng phải làm việc nhiều hơn để duy trì nhiệt độ cơ thể ổn định. Điều này thậm chí còn đúng với trẻ sơ sinh, đặc biệt là những trẻ sinh non.
Cân bằng thẩm thấu (Osmoregulation)
Cân bằng thẩm thấu cố gắng duy trì lượng nước và chất điện giải phù hợp bên trong và bên ngoài tế bào trong cơ thể. Sự cân bằng của muối và nước qua màng đóng một vai trò quan trọng, như trong quá trình thẩm thấu, điều này giải thích cái tên “cân bằng thẩm thấu”. Trong quá trình này, thận chịu trách nhiệm loại bỏ bất kỳ chất lỏng, chất thải hoặc chất điện giải dư thừa nào. Cân bằng thẩm thấu cũng ảnh hưởng đến huyết áp.
Cân bằng hóa học (Chemical Regulation)
Cơ thể của bạn cũng điều chỉnh các cơ chế hóa học khác để giữ cho các hệ thống cân bằng. Chúng sử dụng hormone làm tín hiệu hóa học — ví dụ, trong trường hợp lượng đường trong máu. Trong tình huống này, tuyến tụy sẽ giải phóng insulin khi lượng đường trong máu cao hoặc glucagon khi lượng đường trong máu thấp để duy trì cân bằng nội môi.
Tác động của cân bằng nội môi
Cân bằng nội môi bao gồm cả phản ứng sinh lý và hành vi. Về hành vi, bạn có thể tìm quần áo ấm hoặc nơi có ánh nắng nhẹ nếu cảm thấy lạnh. Bạn cũng có thể cuộn người vào trong và giữ cánh tay sát cơ thể để giữ nhiệt.
Con người, giống như các loài động vật nội nhiệt khác, có các hệ thống bên trong được thiết kế để duy trì nhiệt độ cơ thể. Nếu nhiệt độ cơ thể của bạn giảm xuống, một loạt các phản ứng sinh lý có thể giúp khôi phục lại cân bằng nội môi. Các mạch máu ở tứ chi của bạn co lại để tránh mất nhiệt. Run rẩy cũng giúp cơ thể tạo ra nhiều nhiệt hơn.
Ngay cả khi bạn tiếp xúc với nhiệt độ môi trường cao hơn bình thường, cơ thể bạn sẽ phản ứng tương ứng. Bạn có để ý rằng bạn bắt đầu đỏ mặt khi trở nên quá nóng không? Cơ thể bạn đang giải phóng nhiệt để ổn định nhiệt độ. Các mạch máu của bạn giãn ra để tỏa nhiều nhiệt hơn cho cơ thể, đó là lý do tại sao bạn thường bị đỏ bừng và đổ mồ hôi vào những ngày trời nóng.
Cân bằng nội môi và sức khỏe tâm thần
Giống như cơ thể, tâm trí tìm kiếm mô hình cân bằng nội môi mặc định của chính nó và cố gắng thiết lập lại sự cân bằng khi nó không được căn chỉnh chính xác. Ví dụ, một lý thuyết nổi bật về động lực của con người, được gọi là lý thuyết giảm động lực, gợi ý rằng việc mất cân bằng nội môi sẽ tạo ra nhu cầu. Các nhu cầu thúc đẩy hành vi trong nỗ lực mang lại trạng thái cân bằng.
Kết luận
Tóm lại, cân bằng nội môi là một quá trình thiết yếu trong cơ thể giúp duy trì sự cân bằng và ổn định trong một loạt các chức năng sinh lý. Bằng cách điều chỉnh các điều kiện bên trong, cân bằng nội môi đảm bảo rằng cơ thể có thể tiếp tục hoạt động tối ưu để tồn tại và phát triển. Cân bằng nội môi là một hệ thống kiểm tra và cân bằng phức tạp được cơ thể theo dõi liên tục, bao gồm hormone, điều chỉnh nhiệt độ, hydrat hóa, hô hấp, v.v.
Nguồn:
https://www.verywellmind.com/what-is-homeostasis-2795237
Đọc thêm:
https://tamlyhoc101.com/chu-nghia-hanh-vi-behaviorism-la-gi-20230202
