Khái niệm tâm thần phân liệt đang chết dần. Bị quấy nhiễu bởi tâm lý học trong nhiều thập kỷ, giờ đây dường như nó đã bị thương nặng bởi tâm thần học, cũng chính là lĩnh vực đã từng dung túng nó. Sự ra đi của nó sẽ không được thương tiếc.
Ngày nay, kết quả chẩn đoán mắc tâm thần phân liệt có liên quan đến việc giảm tuổi thọ gần hai thập kỷ. Theo một số tiêu chí, cứ bảy người thì chỉ có một người khỏi bệnh. Mặc dù đã được dự báo về những tiến bộ trong phương pháp điều trị, nhưng ngạc nhiên thay, tỷ lệ người khỏi bệnh vẫn không tăng theo thời gian. Có điều gì đó hết sức bất ổn.
Một phần của vấn đề, hóa ra lại chính là khái niệm về bệnh tâm thần phân liệt.
Các lập luận cho rằng tâm thần phân liệt là một căn bệnh riêng biệt đã bị “hủy hoại nghiêm trọng”. Cũng giống như hiện nay chúng ta có khái niệm về rối loạn phổ tự kỷ, chứng loạn tâm thần (thường được đặc trưng bởi ảo giác đau buồn, ảo tưởng và suy nghĩ rối rắm) cũng được cho là tồn tại theo một thể liên tục và ở nhiều mức độ. Tâm thần phân liệt là điểm cuối về mức độ nghiêm trọng của một phổ hoặc chuỗi trải nghiệm.
Jim van Os, giáo sư tâm thần học tại Đại học Maastricht, đã lập luận rằng chúng ta không thể chuyển sang cách suy nghĩ mới này nếu không thay đổi ngôn ngữ của mình. Do đó, ông đề xuất rằng thuật ngữ tâm thần phân liệt “nên được xóa bỏ”. Thay vào đó, ông đưa ra khái niệm về rối loạn phổ loạn thần.
Một vấn đề khác là bệnh tâm thần phân liệt được mô tả như một “bệnh não mãn tính vô phương cứu chữa”. Kết quả là, một số người được chẩn đoán mắc bệnh này, và một số phụ huynh, đã được nói rằng bệnh ung thư sẽ thích hợp hơn, vì nó sẽ dễ chữa hơn. Tuy nhiên, quan điểm này về bệnh tâm thần phân liệt chỉ có thể thực hiện được bằng cách loại trừ những người có kết quả tích cực. Ví dụ, một số người đang hồi phục hiệu quả nói rằng “rốt cuộc thì đó không phải là bệnh tâm thần phân liệt”.
Tâm thần phân liệt, khi được hiểu là một bệnh não rời rạc, vô phương cứu chữa và ngày càng tồi tệ, như van Os lập luận, là “không tồn tại”.
Chia nhỏ sự cố
Thay vào đó, bệnh tâm thần phân liệt có thể trở thành nhiều thứ khác nhau. Bác sĩ tâm thần lỗi lạc Sir Robin Murray mô tả về nó như sau:
Tôi hy vọng sẽ sớm nhìn thấy sự kết thúc của khái niệm tâm thần phân liệt… hội chứng này đã bắt đầu tan vỡ, ví dụ, thành những trường hợp gây ra bởi các biến thể số lượng bản sao [di truyền], lạm dụng ma túy, nghịch cảnh xã hội, v.v. Có lẽ quá trình này sẽ tăng tốc và thuật ngữ tâm thần phân liệt sẽ trở thành quá khứ, giống như “bệnh phù”.
Nghiên cứu hiện đang khám phá ra những cách khác nhau mà con người có thể gặp phải nhiều trải nghiệm được coi là đặc trưng của bệnh tâm thần phân liệt: ảo giác, ảo tưởng, suy nghĩ và hành vi bừa bãi, thờ ơ và không cảm xúc.
Thật vậy, một lỗi lầm trong quá khứ là nhầm lẫn một con đường với con đường duy nhất, hay phổ biến hơn, là nhầm lẫn giữa đường phụ và đường cao tốc. Ví dụ, dựa trên nghiên cứu của họ về ký sinh trùng Toxoplasma gondii, được truyền sang người qua mèo, các nhà nghiên cứu E. Fuller Torrey và Robert Yolken đã lập luận rằng “tác nhân căn nguyên quan trọng nhất [nguyên nhân gây ra bệnh tâm thần phân liệt] hoá ra có thể lại là một con mèo mang bệnh truyền nhiễm”. Nhưng không.
Bằng chứng cho thấy rằng việc tiếp xúc với Toxoplasma gondii khi còn trẻ có thể làm tăng tỷ lệ một người nào đó được chẩn đoán mắc bệnh tâm thần phân liệt. Tuy nhiên, quy mô của hiệu ứng này liên quan đến tỷ lệ xác suất một người được chẩn đoán mắc bệnh tâm thần phân liệt tăng ít hơn gấp đôi. Điều này tốt nhất có thể so sánh với các yếu tố nguy cơ khác và có lẽ thấp hơn nhiều.
Ví dụ, phải chịu đựng nghịch cảnh thời thơ ấu, sử dụng cần sa và bị nhiễm virus thời thơ ấu đối với hệ thần kinh trung ương, tất cả đều làm tăng khả năng một người bị chẩn đoán mắc chứng rối loạn tâm thần (chẳng hạn như tâm thần phân liệt) lên khoảng 2-3 lần. Các phân tích nhiều sắc thái hơn cho thấy những con số cao hơn nhiều.
So với những người không sử dụng cần sa, việc sử dụng cần sa nặng mùi, có hoạt lực cao hàng ngày có liên quan đến tỷ lệ người mắc chứng rối loạn tâm thần tăng gấp 5 lần. So với những người không bị sang chấn, những người đã trải qua năm loại sang chấn khác nhau (bao gồm cả lạm dụng tình dục và thể chất) nhận thấy tỷ lệ phát triển chứng rối loạn tâm thần của họ tăng hơn năm mươi lần.
Các con đường khác dẫn đến “tâm thần phân liệt” cũng đang được xác định. Khoảng 1% các trường hợp dường như xuất phát từ việc xóa một đoạn DNA nhỏ trên nhiễm sắc thể số 22, được gọi là hội chứng mất đoạn 22q11.2. Cũng có thể một tỷ lệ phần trăm thấp những người được chẩn đoán tâm thần phân liệt có thể có đã từng trải qua tình trạng viêm não do rối loạn tự miễn dịch, chẳng hạn như viêm não thụ thể kháng NMDA, mặc dù điều này vẫn còn tranh cãi.
Tất cả các yếu tố trên có thể dẫn đến những trải nghiệm tương tự, mà trong thời thơ ấu chúng ta đã xếp chúng vào một cái xô được gọi là bệnh tâm thần phân liệt. Trải nghiệm của một người có thể là kết quả của một rối loạn não có cơ sở di truyền mạnh, có khả năng là do phóng đại quá trình cắt tỉa kết nối bình thường giữa các tế bào não xảy ra trong thời kỳ thanh thiếu niên. Trải nghiệm của một người khác có thể là do phản ứng phức tạp sau sang chấn. Các yếu tố bên trong và bên ngoài như vậy cũng có thể kết hợp với nhau.
Dù bằng cách nào đi nữa, hóa ra cả hai phe cực đoan trong cuộc chiến tranh tâm thần phân liệt – những người xem nó như một chứng rối loạn phát triển thần kinh dựa trên di truyền và những người coi nó như một phản ứng với các yếu tố tâm lý xã hội, chẳng hạn như nghịch cảnh – đều nắm giữ một phần manh mối của vấn đề. Ý tưởng cho rằng bệnh tâm thần phân liệt là một vấn đề đơn lẻ, hình thành từ một con đường duy nhất, đã góp phần vào cuộc xung đột này.
Những gợi ý cho việc điều trị
Nhiều tình trạng y khoa, chẳng hạn như bệnh tiểu đường và cao huyết áp, có thể được hình thành từ nhiều con đường, tuy nhiên tác động đến các con đường sinh học giống nhau và đáp ứng với cùng một phương pháp điều trị. Tâm thần phân liệt có thể cũng như vậy. Quả thực, người ta đã lập luận rằng nhiều nguyên nhân khác nhau của bệnh tâm thần phân liệt được thảo luận ở trên đều có thể có một tác động chung cuối cùng là: sư gia tăng mức độ dopamine.
Nếu vậy, cuộc tranh luận về việc chia nhỏ bệnh tâm thần phân liệt theo các yếu tố dẫn đến nó sẽ hơi mang tính hàn lâm, vì nó sẽ không hướng dẫn cách điều trị. Tuy nhiên, có bằng chứng mới đây cho thấy các con đường khác nhau dẫn đến trải nghiệm hiện được coi là dấu hiệu của bệnh tâm thần phân liệt có thể cần các phương pháp điều trị khác nhau.
Bằng chứng sơ bộ cho thấy những người có tiền sử sang chấn thời thơ ấu được chẩn đoán mắc bệnh tâm thần phân liệt ít có khả năng được chữa khỏi bằng thuốc chống loạn thần. Tuy nhiên, cần có nhiều nghiên cứu hơn về vấn đề này và tất nhiên, bất kỳ ai đang dùng thuốc chống loạn thần không nên ngừng dùng mà không có lời khuyên của bác sĩ. Người ta cũng cho rằng nếu một số trường hợp tâm thần phân liệt thực sự là một dạng của bệnh viêm não tự miễn, thì phương pháp điều trị hiệu quả nhất có thể là liệu pháp miễn dịch (như corticosteroid) và trao đổi huyết tương (rửa máu).
Tuy nhiên, tình hình mới lúc này vẫn chưa rõ ràng. Một số biện pháp can thiệp mới, chẳng hạn như phương pháp Đối thoại Mở dựa trên liệu pháp gia đình, cho thấy nhiều hứa hẹn đối với một phạm vi rộng lớn những người được chẩn đoán tâm thần phân liệt. Có thể sẽ cần đến cả những biện pháp can thiệp chung và những can thiệp cụ thể, phù hợp với lộ trình cá nhân của từng người đối với những trải nghiệm liên quan đến bệnh tâm thần phân liệt. Điều này khiến cho việc kiểm tra và đặt câu hỏi với mọi người về tất cả các nguyên nhân có thể có liên quan là rất quan trọng. Điều này bao gồm cả việc lạm dụng thời thơ ấu, điều vẫn chưa thường xuyên được hỏi đến và xác định.
Tiềm năng của các phương pháp điều trị khác nhau có hiệu quả với những người khác nhau đã giải thích thêm về các tranh cãi về tâm thần phân liệt. Các bác sĩ tâm thần, bệnh nhân hoặc gia đình nhận thấy tác dụng có lợi đáng kể của thuốc chống loạn thần vốn ủng hộ mạnh mẽ cách tiếp cận này. Các bác sĩ tâm thần, bệnh nhân hoặc gia đình nhận thấy thuốc không có tác dụng, nhưng thấy các phương pháp thay thế có vẻ hữu ích, thì ca ngợi chúng. Mỗi nhóm đều cho rằng nhóm còn lại từ chối một cách tiếp cận có hiệu quả mà họ đã từng trải nghiệm. Sự ủng hộ nhiệt tình như vậy sẽ còn được hoan nghênh, cho đến khi mọi người từ chối một cách tiếp cận có thể hiệu quả với họ.
Tiếp theo sẽ là gì?
Điều này không có nghĩa là khái niệm tâm thần phân liệt không có giá trị. Nhiều bác sĩ tâm thần vẫn coi đây là một hội chứng lâm sàng hữu ích giúp xác định nhóm người có nhu cầu sức khỏe rõ ràng. Ở đây, nó được xem như định nghĩa một tình trạng sinh học chưa được hiểu rõ nhưng có chung cơ sở di truyền quan trọng và phổ biến trên nhiều bệnh nhân.
Một số người nhận được chẩn đoán tâm thần phân liệt sẽ thấy hữu ích. Nó có thể giúp họ tiếp cận việc điều trị. Nó có thể làm gia tăng sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè. Nó có thể đặt ra một cái tên cho những vấn đề mà họ gặp phải. Nó có thể chỉ ra rằng họ đang trải qua một căn bệnh chứ không phải là một thất bại cá nhân. Tất nhiên, nhiều người không thấy chẩn đoán này hữu ích. Khi chuyển sang thời kỳ hậu tâm thần phân liệt, chúng ta cần giữ lại những lợi ích và loại bỏ những tiêu cực của thuật ngữ tâm thần phân liệt.
Vẫn chưa rõ nó sẽ trông ra sao. Gần đây, Nhật Bản đã đổi tên bệnh tâm thần phân liệt thành “rối loạn liên hợp”. Chúng ta đã nhìn thấy ý tưởng về một “phổ rối loạn tâm thần” mới. Tuy nhiên, về mặt lịch sử, việc phân loại các bệnh trong tâm thần học được cho là kết quả của một cuộc đấu tranh mà trong đó “giáo sư nổi tiếng và trình bày rõ ràng nhất đã chiến thắng”. Tương lai phải dựa trên bằng chứng và một cuộc đối thoại trong đó có cả quan điểm của những người phải chịu đựng và thích ứng tốt với những trải nghiệm này.
Bất cứ thứ gì xuất hiện từ đống tro tàn của bệnh tâm thần phân liệt, nó phải cung cấp những cách tốt hơn để giúp những người đang vật lộn với những trải nghiệm rất thực tế.
(Nguồn: THE CONVERSATION)
